کد مطلب:259420 شنبه 1 فروردين 1394 آمار بازدید:160
مسجد بزرگ سامرا
مسجد جامع سامرا كه به «جامع المتوكل» مشهور شده، از ساختمان های یكی از پلیدترین خلفای عباسی - یعنی متوكل عباسی - است كه یكی از عظیم ترین مساجد جهان اسلام در آن دوره به شمار می رفته. امروز فقط مأذنه و دیوارهای آن باقی است كه همین دو نیز دلیل بر عظمت این ساختمان می باشد كه ابعاد دیوارهای مسجد 160 در 240 است.
آنچه بر اهمیت معماری این مسجد می افزاید، گلدسته ی آن است كه به «ملویه» شهرت دارد و در شمال برج و باروی مسجد و در فاصله ی 25 متری آن ساخته شده است. ساختمان این گلدسته ی مخروطی شكل است كه بر قاعده ای مربع به طول 32 متر قرار دارد.
این مأذنه بر خلاف سنت تمام گلدسته ها كه راه رسیدن به بام آن از پله هایی است كه درون مأذنه تعبیه شده، از بیرون آن می باشد. از این رو پله های گرداگرد سطح بیرونی گلدسته را دور زده و به بام آن كه در ارتفاع 52 متری از زمین است، می رسد.
بنا بر روایت مورخان، متوكل مبلغ پنج میلیون درهم برای ساختمان این مسجد هزینه كرده است.
[ صفحه 270]
مأذنه و گلدسته ی بزرگی كه از جامع كبیر سامرا به جای مانده است و امروزه چشم هر بیننده ای را خیره می سازد، مناره ی ملویه نام دارد. در توصیف این برج آمده است:
«متوكل مسجد جامع كبیر را بنا نمود و مناره ی عجیبی در شمال آن برافراشت كه طول آن یكصد و هفتاد ذراع بود و بر بالای آن از خارج مسجد صعود می كردند و آن از عجایب آثار باستانی جهان است كه مانند آن پیش از آن ساخته نشده بود، به طوری نقل كرده اند شخص خلیفه سوار بر اسب تا بالای مناره می تاخته است مأذنه ای است مخروطی شكل كه روی پایه و اساسی مربع بنا شده و از سطح مایل عریضی بقعه و رأس آن بالا می روند و از خارج مثل حلزون دور می زند، طول ضلع آن پایه سی و دو متر، و قطر آخرین قسمت فوقانی آن به شش متر می رسد و ارتفاع مأذنه از سطح زمین، بالغ بر 52 متر است و در آغاز از پله حلزونی شكل شروع شده به قله ی مناره بالا می رود و آن پله از وسط ضلع جنوبی مقابل دیوار جامع بوده و در اطراف محور مأذنه، پنج بار چرخیده تا بر قله ی مناره كه در وسط قسمت جنوبی باز می شود مربوط و متصل می گردد و رأس استوانه ای شكل آن به ارتفاع 6 متر می رسد، مناره مسجد معروف مصر، یعنی جامع كبیر ابن طولون را به تقلید از این مناره سامرا ساخته اند». [1] .
این مسجد بس بزرگ كه به «جامع كبیر سامرا» معروف است توسط متوكل عباسی ساخته شده بود، در توصیف این مسجد قلم فرسایی ها كرده و سخنانی نوشته اند كه حیرت انگیز است، می نویسند:
این مسجد، بزرگ ترین مسجدی است كه تا حال در جهان ساخته شده است و آن عبارت بود از محیط مستطیل شكلی كه باروها و قلعه هایی كه از آجر پخته شده ساخته و افراشته شده بود آن را حصار خویش گرفته بودند، چنان كه طول و عرض آن از اندرون مسجد به 240 در 156 متر می رسد و از بیرون مساحت آن بالغ بر 38000 متر مربع بود و دارای 16 درب بزرگ و كوچك بود» [2] .
[ صفحه 271]
یكی از نویسندگان معاصر درباره ی این مسجد نوشته است:
«طول آن 240 متر و عرض 160 متر می باشد و ضخامت دیوارهای آن كمتر از دو متر نیست، ارتفاع دیوارها، آنچه اكنون باقی است ده متر می باشد، در اطراف دارای برج های نیم استوانه ای می باشد كه شمار آن به چهل برج می رسد و در هر گوشه مسجد یكی از آنها قرار گرفته و در اضلاع شمالی و جنوبی هر یك 8 برج و اضلاع شرقی و غربی هر كدام دارای 10 برج می باشند» [3] .
متوكل عباسی كه 17 بار دستور تخریب آستان قدس حسینی را در كربلا صادر كرده و صدها زائر حرم حسینی را كشته بود، برای ساخت این مسجد بالغ بر سیصد و هشت هزار و دویست و دوازده دینار (واحد طلای آن روز) خرج كرد و در حقیقت كاخی را با نام مسجد ساخت و پرداخت تا طریق تزویر و ریا را به تكامل آن رساند، مسجدی كه می گویند در وسط حوض بزرگش فواره ای بود كه هیچ وقت آبش فرو نمی نشست و متصل در حال فوران بود [4] .
آنچه بر اهمیت معماری این مسجد می افزاید، گلدسته ی آن است كه به «ملویه» شهرت دارد و در شمال برج و باروی مسجد و در فاصله ی 25 متری آن ساخته شده است. ساختمان این گلدسته ی مخروطی شكل است كه بر قاعده ای مربع به طول 32 متر قرار دارد.
این مأذنه بر خلاف سنت تمام گلدسته ها كه راه رسیدن به بام آن از پله هایی است كه درون مأذنه تعبیه شده، از بیرون آن می باشد. از این رو پله های گرداگرد سطح بیرونی گلدسته را دور زده و به بام آن كه در ارتفاع 52 متری از زمین است، می رسد.
بنا بر روایت مورخان، متوكل مبلغ پنج میلیون درهم برای ساختمان این مسجد هزینه كرده است.
[ صفحه 270]
مأذنه و گلدسته ی بزرگی كه از جامع كبیر سامرا به جای مانده است و امروزه چشم هر بیننده ای را خیره می سازد، مناره ی ملویه نام دارد. در توصیف این برج آمده است:
«متوكل مسجد جامع كبیر را بنا نمود و مناره ی عجیبی در شمال آن برافراشت كه طول آن یكصد و هفتاد ذراع بود و بر بالای آن از خارج مسجد صعود می كردند و آن از عجایب آثار باستانی جهان است كه مانند آن پیش از آن ساخته نشده بود، به طوری نقل كرده اند شخص خلیفه سوار بر اسب تا بالای مناره می تاخته است مأذنه ای است مخروطی شكل كه روی پایه و اساسی مربع بنا شده و از سطح مایل عریضی بقعه و رأس آن بالا می روند و از خارج مثل حلزون دور می زند، طول ضلع آن پایه سی و دو متر، و قطر آخرین قسمت فوقانی آن به شش متر می رسد و ارتفاع مأذنه از سطح زمین، بالغ بر 52 متر است و در آغاز از پله حلزونی شكل شروع شده به قله ی مناره بالا می رود و آن پله از وسط ضلع جنوبی مقابل دیوار جامع بوده و در اطراف محور مأذنه، پنج بار چرخیده تا بر قله ی مناره كه در وسط قسمت جنوبی باز می شود مربوط و متصل می گردد و رأس استوانه ای شكل آن به ارتفاع 6 متر می رسد، مناره مسجد معروف مصر، یعنی جامع كبیر ابن طولون را به تقلید از این مناره سامرا ساخته اند». [1] .
این مسجد بس بزرگ كه به «جامع كبیر سامرا» معروف است توسط متوكل عباسی ساخته شده بود، در توصیف این مسجد قلم فرسایی ها كرده و سخنانی نوشته اند كه حیرت انگیز است، می نویسند:
این مسجد، بزرگ ترین مسجدی است كه تا حال در جهان ساخته شده است و آن عبارت بود از محیط مستطیل شكلی كه باروها و قلعه هایی كه از آجر پخته شده ساخته و افراشته شده بود آن را حصار خویش گرفته بودند، چنان كه طول و عرض آن از اندرون مسجد به 240 در 156 متر می رسد و از بیرون مساحت آن بالغ بر 38000 متر مربع بود و دارای 16 درب بزرگ و كوچك بود» [2] .
[ صفحه 271]
یكی از نویسندگان معاصر درباره ی این مسجد نوشته است:
«طول آن 240 متر و عرض 160 متر می باشد و ضخامت دیوارهای آن كمتر از دو متر نیست، ارتفاع دیوارها، آنچه اكنون باقی است ده متر می باشد، در اطراف دارای برج های نیم استوانه ای می باشد كه شمار آن به چهل برج می رسد و در هر گوشه مسجد یكی از آنها قرار گرفته و در اضلاع شمالی و جنوبی هر یك 8 برج و اضلاع شرقی و غربی هر كدام دارای 10 برج می باشند» [3] .
متوكل عباسی كه 17 بار دستور تخریب آستان قدس حسینی را در كربلا صادر كرده و صدها زائر حرم حسینی را كشته بود، برای ساخت این مسجد بالغ بر سیصد و هشت هزار و دویست و دوازده دینار (واحد طلای آن روز) خرج كرد و در حقیقت كاخی را با نام مسجد ساخت و پرداخت تا طریق تزویر و ریا را به تكامل آن رساند، مسجدی كه می گویند در وسط حوض بزرگش فواره ای بود كه هیچ وقت آبش فرو نمی نشست و متصل در حال فوران بود [4] .
[1] تاريخچه ي سامرا: ص 22 به نقل از سيماي سامرا: ص 157.
[2] موسوعة العتبات المقدسه: ج 12، ص 217 و 218.
[3] تاريخچه ي سامرا: ص 23.
[4] مأثر الكبراء: ج 1، ص 39 و 40 به نقل از سيماي سامرا: ص 154 و 155.